رئالیسم جادوئی

به نام خدا

تابستان 1393 یکی دیگر از مکتب های داستان نویسی به نام رئالیسم جادوئی توسط آقای ترابیان تدریس شد. این جلسات ابتدا در فرهنگسرای مصلی نژاد و سپس در حوزه هنری روزهای شنبه و دوشنبه هر هفته برگزار می شد.

روزهای شنبه فلسفه و مبانی و روزهای دوشنبه تکنیک های رئالیسم جادوئی همراه با نقد داستان از نویسندگانی که به این سبک می نویسند، دنبال می شد. اواخر مردادماه این ترم با امتحان پایان یافت و ادامه آن به تابستان بعد موکول شد.

اولین بار در سال 1925 فرانزره، نقاش آلمانی، نام نمایشگاه آثار تجسمی خود را رئالیسم جادوئی گذاشت. رئالیسم جادوئی محصول تقابل سنت و دین است.

سنت و سنت گرایی از نظر جامعه شناسی یک سری افکار و احساسات و یک سری احوال است که به ارث می رسد که بدون چون و چرا می پذیرند و منتقل می شود و خود را ملزم به اجرای آن می دانند، بدون اینکه قدرت اجرائی بخواهد آنها را وادار به این کار بکند.

ولی از نظر فلسفی، سنت گرایان انسان را تافته جدا بافته می دانند، و می گویند انسان به دو دلیل تعقل و اختیار به حقایقی می رسند که به آن حقایق همه جانبه و یکسان می گوییم که نو یا کهنه بودن، رنگ و نژاد و محیط در آن اثری ندارد.

حقایق همه جانبه و یکسان که نام دیگر آن سنت است را در سه قسمت جمع بندی کرده اند:

1- ماوراء الطبیعه       2- انسان شناختی     3- اخلاق گرایی

به حقایق ماوراءالطبیعه یا هستی شناسی وجود شناسی نیز می گوییم. اگر بخواهیم وجود شناسی را تعریف کنیم، کمال و ارزش و قدرت را در رابطه با وجود باید بدانیم.

در ماوراءالطبیعه به حقیقتی می رسند که وجود دارای مراتب است. وقتی می گوییم وجود دارای مراتب است یعنی انسان نسبت به گیاه و حیوان و نسبت به بعضی از موجودات مافوق خودش، وجود بیشتر یا کمتری دارد.

در حقایق ماوراءالطبیعه وجود شناسی، اشتراک بین تمام ادیان است. ما از سنت و تجدد یک تعریف جامعه شناسی و یک تعریف فلسفی داریم. رئالیسم جادوئی از یک جهت تقابل سنت و تجدد است و از یک طرف اجتماع تجدد و سنت. کسانی که به سمت رئالیسم جادوئی رفته اند، سنت در کارهایشان موج می زند.

رنه کَنون از تئوری پردازهای بزرگ زمانه ی ماست که سنت را تبدیل به مکتب کرد.

حقایق همه جانبه و یکسان، حقیقتی است که بشر به صورت واحد به آن رسیده و زمان و مکان نمی تواند محدود یا گسترده اش کند ولی دین داری یا سنت گرایی بنا به موقعیت ها تغییر می کند.

منظور از نظر زمان و مکان، یعنی نمی توانیم بگوییم صرفاً آسیایی یا اروپایی یا از کدام قرن است، می خواهیم بگوییم انسان ها از نظر فکری به مشترکاتی از نظر عقیده می رسند که جهان وطنی می شوند.

در ماوراءالطبیعه نگاه انسان به وجود یا هستی است که دوست دارد هستی را بشناسد. وجود شناسی یا هستی شناسی از نظر سنت گرایان زو مراتب است. آنها می گویند موجودات از یک وجود برخوردار نیستند. مثلاً شمع و فانوس و گرسوز، نورافکن و خورشید همه نور دارند ولی اندازه نور آنها یکی نیست، این نور مراتب دارد که به آن فیلسوفان دینی تشکیک وجود می گویند که دارای مرتبه نازله و مرتبه عالیه است.

در تجدد می گویند ما یک صدق بیرونی و یک صدق درونی داریم و عنصری به نام زبان، که این عنصر یعنی زبان نمادها را مفهوم سازی می کند. وقتی داریم صحبت می کنیم صرفاً از عقل، مغز یا ذهن کارخانه ای درونمان نیست که برایمانت کلمه بسازد، ما چیزهایی را از بیرون می بینیم که برداشت می کنیم. مثلاً اگر در یک خانواده فقیر زندگی می کنیم یک طور مفهوم سازی می کنیم و اگر در خانواده ثروتمند باشیم مفهوم دیگری خواهیم داشت. اگر خلبان یا راننده کامیون باشید هر بار مفهوم سازی شما عوض می شود. پس شغل و جایگاه دیدگاه ما را تغییر می دهد. ذهن ما عوامل بیرونی را گرفته و نماد می کند و ما این به اصطلاخ نمادها را مفهوم سازی می کنیم.

سنت گرایان به جاودانگی معتقدند و تجدد به معنای غلوم پایه (علم) می خواهند تغییر در جهان ایجاد کنند. سنت گرایان می گویند اگر علم می خواهد باعث تغییر نگرش ما بشود ما با آن مخالفیم و به همین دلیل تقابل بین سنت گرایان و متجددین به وجود می آید. سنت گرایان نسبت به متجددان تقابل و تعامل دارند و گاه بی تفاوت هستند. آنها معتقدند اگر نفس بالفعل شود می تواند کارهای خارق العاده انجام دهند یعنی نفس خود را به فعلیت برسانند، مثلاً بتوانند قطاری را از حرکت باز دارند یا درختی را جابجا کنند (محیر العبور).

پس سنت گرایان معتقدند که انسان قوای جسمانیش بیشتر فعال است و ذهن در رویا بینی فعال است. تجدد گرایان تأکید روی محسوسات دارند ولی سنت گرایان می گویند ما موجوداتی داریم که محسوس نیستند ولی وجود دارند.

در رئالیسم جادویی توصیف مجدد از خود، فرهنگ هایی که از بین رفته و صداهای فراموش شده را می خواهند برگردانند. رئالیسم جادویی گفتمان بین خیال و واقعیت است. پسااستعمارگری در رئالیسم جادویی یعنی صداهای گم شده را برگردانید.

قسمتی از دروس تدریس شده توسط استاد ترابیان

جمع آوری مطالب : بهلولی شعفی آذرماه 1393